قرض‌الحسنه خانگی: تعریف، کاربردها و مزایا

قرض‌الحسنه خانگی یا همان انجمن‌های پس‌انداز و اعتبار چرخشی (Rotating Savings and Credit Associations یا ROSCAs) یک سیستم مالی غیررسمی است که در آن گروهی از افراد به صورت دوره‌ای مبالغی را به یک صندوق مشترک واریز کرده و در هر دوره یکی از اعضا می‌تواند این پول را به صورت یک‌جا برداشت کند. این سیستم در بسیاری از جوامع به‌ویژه در کشورهای در حال توسعه، و حتی در میان برخی مهاجران در کشورهای توسعه‌یافته، کاربرد دارد.

قرض‌الحسنه خانگی چیست؟

در این سیستم، اعضا به‌طور منظم مبلغی ثابت را به صندوق مشترک قرض‌الحسنه واریز می‌کنند و در ازای آن، هر ماه یا هر دوره، یکی از اعضا می‌تواند مبلغ جمع‌شده را برداشت کند. به‌طور خاص، این نوع سیستم در کشورهایی که دسترسی به بانک‌ها محدود است یا برخی افراد ترجیح می‌دهند در سیستم‌های مالی رسمی شرکت نکنند، بسیار رایج است.

در ایران، به این نوع سیستم‌ها قرض‌الحسنه‌های خانگی می‌گویند. این سیستم در گذشته میان اقوام و دوستان رایج بوده است، اما امروزه با گسترش شبکه‌های اجتماعی و ارتباطات آنلاین، شکل‌های جدیدتری از این سیستم‌های مالی در حال ظهور هستند.

چگونه قرض‌الحسنه خانگی کار می‌کند؟

در قرض‌الحسنه خانگی، اعضای گروه به‌طور منظم مبلغی معین (معمولاً ماهانه) به صندوق مشترک واریز می‌کنند. در هر دوره، یکی از اعضا مبلغ جمع‌شده را به‌صورت یک‌جا دریافت می‌کند و این روند ادامه می‌یابد تا تمامی اعضا به نوبت مبلغ خود را دریافت کنند. این سیستم، اساساً بر پایه اعتماد اجتماعی استوار است و اعضا معمولاً یکدیگر را می‌شناسند، بنابراین فشار اجتماعی در کارکرد صحیح این سیستم نقش مهمی دارد.

مزایای قرض‌الحسنه خانگی

1. تشویق به پس‌انداز شخصی: قرض‌الحسنه خانگی به افرادی که درآمد ثابت و زیادی ندارند، کمک می‌کند تا به‌طور منظم برای آینده پس‌انداز کنند.
2. دسترسی به منابع مالی: افرادی که دسترسی به بانک‌ها ندارند یا نمی‌خواهند از تسهیلات بانکی استفاده کنند، می‌توانند از این سیستم برای تامین سرمایه استفاده کنند. مثلاً فردی که می‌خواهد کسب‌وکاری راه‌اندازی کند، می‌تواند از این سیستم برای جمع‌آوری سرمایه اولیه کمک بگیرد.
3. تعهد اجتماعی و نظارت: چون اعضا معمولاً یکدیگر را می‌شناسند، تعهد به پرداخت منظم پول برای هر فرد مهم است. این فشار اجتماعی کمک می‌کند که همه اعضا به تعهدات خود عمل کنند.
4. مناسب برای جوامع کوچک: بسیاری از گروه‌ها و خانواده‌ها برای اهداف خاص مثل تأمین هزینه‌های درمانی یا کمک به تحصیلات از این سیستم استفاده می‌کنند.
5. مزایای اجتماعی: جلسات قرض‌الحسنه خانگی علاوه بر هدف مالی، می‌تواند فرصتی برای دیدار، گفتگو و ایجاد روابط اجتماعی باشد. در برخی مناطق، جلسات با مراسم خاصی همراه است که جنبه‌های اجتماعی و فرهنگی را هم تقویت می‌کند.

معایب قرض‌الحسنه خانگی

1. عدم پرداخت سود: قرض‌الحسنه خانگی معمولاً هیچ‌گونه سودی به اعضا پرداخت نمی‌کند. در حالی که برخی فرهنگ‌ها این ویژگی را غیرقانونی می‌دانند، در برخی جوامع این موضوع هیچ‌گونه مشکلی ایجاد نمی‌کند.
2. کنترل نداشتن بر زمان برداشت پول: زمانی که هر فرد می‌تواند پول خود را برداشت کند، معمولاً به اراده و نیاز گروه یا فرد بستگی دارد. این موضوع می‌تواند برای برخی اعضا مشکل‌ساز باشد.
3. ریسک عدم پرداخت توسط اعضا: در صورتی که یکی از اعضا به تعهدات خود عمل نکند و مبلغ خود را واریز نکند، ممکن است این موضوع به ضرر سایر اعضا تمام شود. این یکی از بزرگ‌ترین معایب این سیستم است.

مثال عملی از قرض‌الحسنه خانگی

فرض کنید یک گروه ۱۰ نفره برای تشکیل یک قرض‌الحسنه خانگی به مبلغ ۱۰ میلیون تومان توافق می‌کنند. هر نفر ماهانه ۱ میلیون تومان به صندوق واریز می‌کند. در پایان هر ماه، یکی از اعضا ۱۰ میلیون تومان را به‌صورت یک‌جا دریافت می‌کند. این روند ادامه پیدا می‌کند تا همه اعضا نوبت خود را دریافت کنند و در پایان این چرخه، ممکن است گروه تصمیم بگیرد دوباره این روند را آغاز کند یا سیستم را خاتمه دهد.

آیا قرض‌الحسنه خانگی در ایران رایج است؟

بله، قرض‌الحسنه‌های خانگی در ایران بسیار رایج است و در بسیاری از مناطق به ویژه در میان خانواده‌ها و گروه‌های دوستانه، این نوع سیستم‌ها برای جمع‌آوری کمک‌های مالی یا تأمین نیازهای خاص استفاده می‌شود.

اگر یکی از اعضای قرض‌الحسنه خانگی به تعهد خود عمل نکند، چه می‌شود؟

در این سیستم، پیگیری قانونی برای عدم پرداخت وجود ندارد. بلکه عدم تعهد فرد به پرداخت، باعث از دست دادن اعتبار اجتماعی او در گروه می‌شود و ممکن است دسترسی او به وام‌های مشابه در آینده محدود یا قطع شود. به همین دلیل، فشار اجتماعی در گروهای قرض‌الحسنه خانگی بسیار مهم است.

نتیجه‌گیری

قرض‌الحسنه خانگی یا همان ROSCA به افرادی که به بانک‌ها دسترسی ندارند یا تمایلی به استفاده از بانک‌ها ندارند، این امکان را می‌دهد تا به‌صورت گروهی و بدون نیاز به سیستم‌های مالی رسمی، پول خود را مدیریت کرده و از آن برای اهداف مختلف استفاده کنند. این سیستم، به ویژه در جوامعی که موانع دسترسی به بانک‌ها وجود دارد، یک راه‌حل مناسب و کارآمد است.

این نوع سیستم‌ها در کنار مزایای مالی، تقویت‌کننده روابط اجتماعی نیز هستند و به افراد کمک می‌کنند تا در یک فضای صمیمی و با اعتماد متقابل، نیازهای مالی خود را برآورده کنند.